Inspirerend interview met Stefan Van Eeckhout
"Eerstelijnszorg moet opnieuw het fundament van onze zorgarchitectuur worden"
Recent gaf em. prof. dr. Jan De Lepeleire de voorzittersfakkel van de Eerstelijnszone ZORA door aan Stefan Van Eeckhout, onafhankelijk strategisch zorgadviseur. Met een scherpe blik op systeemverandering en een warm hart voor mensgerichte zorg, wil hij samen met het netwerk en de bestuurders van ELZ ZORA een voortrekkersrol blijven spelen in de vernieuwing en het toekomstbestendig maken van de eerstelijnszorg. Zorg beter organiseren en werk maken van een samenleving waarin iedereen op een warme en haalbare manier zorg kan krijgen én geven is dan ook de rode draad in dit interview.
De samenleving verandert snel. Wat zijn volgens jou de grootste uitdagingen voor de Eerstelijnszorg?
Ik geloof dat we zorg anders moeten aanpakken. Dicht bij de mensen. Eenvoudig, menselijk en goed georganiseerd. Want de samenleving verandert zeer snel: mensen worden ouder, er zijn meer zorgnoden, en tegelijk zijn er steeds minder handen om die zorg te bieden. Er is nog te veel versnippering in financiering, regelgeving, data en beleidslijnen (Federaal versus Vlaams). En vooral nog veel te weinig samenwerking tussen zorg- en welzijnsorganisaties. Men werkt vandaag nog te vaak naast elkaar in plaats van met elkaar.
Dé grote uitdaging is: evolueren van 'ieder zijn taak' naar 'samen verantwoordelijk'. Daarvoor heb je vertrouwen, gedeelde doelen en sterke netwerken nodig. Dat moeten we dus samen met àlle actoren (zorgvragers, zorgverleners, organisaties, lokale besturen, …) en sectoren aanpakken en oplossen. En daarvoor is een eerstelijnszone de ideale plek.
Bedoel je dat samenwerking de sleutel is voor een ‘zorgzame samenleving’ en noodzakelijk is voor maatschappelijk verantwoorde zorg?
Maatschappelijk verantwoorde zorg is zorg die duurzaam, ethisch, doelmatig, efficiënt én persoonsgericht is. Maar vooral: zorg die we samen dragen. Ik geef een voorbeeld. Vandaag opereren veel thuiszorgdiensten naast elkaar in dezelfde straat, wijk of hetzelfde gebouw. Dat is niet langer houdbaar. Zeker als je weet dat de zorgvraag om diverse redenen de komende jaren zeer sterk gaat toenemen en dit in combinatie met de toenemende schaarste aan personeel. Vandaag is dit al hét knelpunt nr. 1, 2 en 3 in de zorgsector.
Moet er dan veel beter worden samengewerkt?
Zeer zeker! Zorgverleners (bijv. thuisverpleegkundigen of verzorgenden gezinszorg) die mekaar voor de voeten lopen in dezelfde straat of wijk geven aanleiding tot onnodige tijdverspilling (omwille van verplaatsingen) en dus ‘verloren’ tijd die we niet rechtstreeks kunnen besteden aan patiënten of zorgbehoevende personen.
Er moeten dus afspraken komen tussen diensten en organisaties met betrekking tot wie waar en wanneer in welke wijk, buurt of gemeente actief is, met andere woorden; gebiedsgerichte afspraken en samenwerking. Zo zorgen we dat de juiste mensen op het juiste moment op de juiste plek zijn. En dus dat hulpverleners op een doelmatige én efficiënte manier worden ingezet.
En wat dan met het recht om zelf je zorgverlener te kiezen?
Vrije keuze blijft belangrijk. Maar het is geen absolute vrije keuze. In een ziekenhuis kies je de anesthesist of de verpleegkundige toch ook niet. Op de dienst spoedgevallen al zeker niet… .
Maar we moeten toch eerlijk zijn: als iedereen zomaar kiest, zonder overleg, dan raken onze zorgdiensten overbelast en kunnen ze op termijn personen met een zorg- en ondersteuningsbehoefte niet meer helpen op een kwaliteitsvolle manier. We moeten zoeken naar een balans tussen vrijheid en samenwerking.
Uiteindelijk is de persoon en de manier waarop deze jou verzorgt en bejegent toch het belangrijkste, niet de organisatie van waar deze afkomstig is.
Vaak zeggen mensen dat ze door de bomen het bos in de zorg- en welzijnssector niet meer zien. Klopt dat?
Inderdaad, dit is een veel gehoorde bezorgdheid en klacht. In dit verband is het absoluut wenselijk dat er één duidelijk herkenbaar fysiek én digitaal aanspreekpunt voor alle zorg- en welzijnsvragen (heel ruim te interpreteren) in elke eerstelijnszone komt. Daar kunnen mensen goed geïnformeerd naar de juiste diensten, organisaties en hulpverleners worden toegeleid. Mogelijks kan dit gecombineerd worden met het huidige in ontwikkeling zijnde Geïntegreerd Breed Onthaal.
Wat is de plaats van preventie in uw visie op de eerste lijn?
Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt ook voor zorg.
Preventie is onze beste kans om een zorginfarct te vermijden. Maar die preventie moet wijkgericht gebeuren: dichtbij mensen, in samenwerking met lokale actoren. Denk aan vroegtijdige detectie van kwetsbare personen (tijdig problemen detecteren en aanpakken), gezondheidsvoorlichting en verbeteren van gezondheidsgeletterdheid en -vaardigheden, sociale verbinding bewerkstelligen, mentale veerkracht versterken, beweegvriendelijke wijken creëren, valpreventie bij ouderen, meer inzetten op een gezonde leefstijl, … . Kortom, de wijk-buurt wordt onze werkvloer, want dáár maken we het verschil.
En wonen?
Wonen is in zekere zin ook zorggerelateerd. Onderzoek geeft aan dat bijna 40% van de ouderen woont in een onaangepaste woning (soms zelfs onveilig en ongezond). We moeten resoluut kiezen voor levensloopbestendig (ver)bouwen.
Dat vraagt dat architecten van bij het ontwerp rekening houden met aanpasbaarheid, en dat lokale overheden minimale aanpassingscriteria opnemen in hun stedenbouwkundige regels. Want een veilige, aanpasbare woning maakt vaak dat men langer zelfstandig kan blijven wonen. En dat is toch de wens van de meeste mensen: zo lang mogelijk in de vertrouwde buurt blijven wonen!
Onvoldoende handen in de zorg. Kan technologie iets betekenen voor de zorg?
Technologie kan veel betekenen. Denk aan personenalarmsystemen. Bijvoorbeeld slimme sensoren zoals VITAL van het Antwerpse bedrijf Senso2Me. Naast actieve alarmering (klassiek met drukknop) is er ook de combinatie met het passieve alarmeringssysteem dat werkt met slimme sensoren (geen camera’s) die de activiteit meten in de woning. Dit is vooral van belang bij alleenwonende zorgbehoevende personen. Bijvoorbeeld gaat iemand voldoende naar de keuken (ondervoeding?) of voldoende naar buiten (eenzaamheid? voldoende beweging?) of is men gevallen of is het dag/nacht-ritme verstoord (beginnende dementie?)… . Het systeem werkt met AI (algoritmen) en kan op basis van wijzigingen in het leefpatroon automatisch én tijdig alarmen genereren. In die zin werkt technologie dus ook sterk preventief.
Het is geen vervanging van zorg, maar het zijn extra ogen en oren voor mantelzorger en zorgverlener, zodat ze beter kunnen waken over het welzijn van de persoon met een zorg en ondersteuningsbehoefte én dat 24 uur per dag. Het voorkomt bijv. ook onnodige verplaatsingen van zorgverleners en het ontzorgt de mantelzorger in hoge mate. Als mantelzorger van mijn 91-jarige alleenwonende moeder kan ik dat alleen maar bevestigen.
Maar bovenal is het essentieel dat het de alleenwonende persoon gemoedsrust geeft, want men zal tijdig weten wanneer er iets verkeerd loopt (bijv. een val) of dreigt fout te lopen.
Met andere woorden, technologie kan mensen helpen om langer veilig én gerust thuis te wonen.
Tenslotte kunnen we als eerstelijnszone experimenten faciliteren én mee zorgen voor opschaling van succesvolle praktijken.
Zowel de Vlaamse als de federale overheid spreken over ‘geïntegreerde zorg’ in de eerste lijn. Wat betekent dit?
Geïntegreerde zorg begint voor mij bij de mens, niet bij het systeem. Het gaat erom dat mensen toegang hebben tot afgestemde zorg, ondersteuning én woonomstandigheden die aansluiten op hun noden en voorkeuren.
Een eerstelijnszone heeft daarin een unieke rol als verbinder en bruggenbouwer tussen de diverse sectoren, zoals o.a. zorg, welzijn, lokale besturen en burgerinitiatieven. We moeten durven organiseren voorbij sectorale grenzen en structuren. Maar daarvoor is ontschotting én samenwerking op àlle beleidsniveaus absoluut noodzakelijk.
Meer info:
(**) https://www.health.belgium.be/nl/08112023-protocolakkoord-interfederaal-plan-geintegreerde-zorg
Welke rol zie je voor lokale besturen?
Lokale besturen zijn sleutelspelers voor het realiseren van een gezonde leefomgeving. Hun sociale beleidsplannen, woonstrategieën en preventieve acties zijn onmisbaar voor een geïntegreerde eerstelijnszorg.
Als eerstelijnszone willen we die samenwerking verder verdiepen, onder meer via structureel overleg met schepenen en ambtenaren van welzijn en zorg.
Ik hoop en geloof dat we de 6 gemeenten van onze eerstelijnszone onder het motto “Samen kunnen we meer dan alleen” op één lijn kunnen krijgen en dat nauwere samenwerking tussen de 6 gemeenten een absolute win-win kan betekenen zowel voor alle burgers, als voor de lokale besturen.
Hoe zorg je ervoor dat kwetsbare groepen niet uit de boot vallen?
Gelijke toegang tot zorg is geen luxe, maar een basisrecht. We moeten systematisch nagaan wat beleidskeuzes, -beslissingen en -acties betekenen voor mensen in kwetsbare situaties. Door structureel samen te werken met o.a. organisaties die armoede, eenzaamheid of beperkte gezondheidsvaardigheden bestrijden, kunnen we inclusieve zorg vormgeven.
Wat zijn belangrijke aandachtspunten voor ELZ ZORA de komende tijd?
- Verdere uitwerking van de huidig lopende acties.
- Mensen helpen bij het vinden van de juiste zorg op de juiste plek.
- Duurzame samenwerkingen smeden tussen alle betrokken actoren, in het bijzonder zorg, welzijn en lokale besturen.
- Datagedreven werken op basis van lokale nodenanalyse.
- Nieuwe initiatieven en acties om er voor te zorgen dat mensen langer zelfstandig en veilig thuis kunnen wonen, o.a. met steun van technologie, 24/7-zorg en ondersteuning, … .
- Meer aandacht en ondersteuning voor mantelzorgers.
- En de stem van de burger en mantelzorger sterker inbedden in ons beleid.
Wat is jouw droombeeld voor deze eerstelijnszone binnen 6 jaar?
Een eerstelijnszone waarin de burger niet moet verdwalen tussen loketten, maar omringd wordt door een netwerk dat wérkt – rond zijn of haar leven. En een zone die gekend is als plek van innovatie, verbinding en toekomstgerichte zorg.
Heb je nog een laatste boodschap?
Zorg is niet alleen medische hulp. Zorg is ook verbonden zijn met anderen. Familie, buren, vrienden. Dat is wat mensen gelukkig en gezond houdt. Dat blijkt ook uit een wetenschappelijk onderzoek van de Harvard Universiteit dat al 75 jaar loopt:
Wat bleek? Het allerbelangrijkste voor een goed leven zijn goede relaties.
Zoals schrijver Mark Twain ooit zei:
‘Het leven is te kort voor ruzies en spijt. Er is maar tijd om lief te hebben, en zelfs dat maar eventjes.’
Daarom wil ik samen met ELZ ZORA bouwen aan een eerste lijn die zorgzaam, krachtig en toekomstbestendig is. En werken aan zorgzame buurten waar mensen zich gezien, gehoord en geholpen voelen. Want dat is de basis van goede zorg.
📩 Vragen of ideeën? Neem contact op via info@elzzora.be
Over Stefan Van Eeckhout*
Stefan is onafhankelijk strategisch zorgadviseur met 43 jaar ervaring in de zorgsector, incl. bestuurservaring (LOGO, SIT, SEL, SEN, …). Tot juni 2024 was hij o.a. ondervoorzitter in de raad van bestuur ‘Zorggezind’ (koepelorganisatie Vlaamse diensten gezinszorg). Momenteel is hij onafhankelijk bestuurder in de Welzijnsvereniging ‘Zorg Leuven’ en lid als expert eerstelijnszorg van enkele officiële adviesorganen van de Vlaamse overheid (Departement Zorg).
Vanuit zijn rol als voorzitter van ELZ ZORA wil hij bruggen bouwen tussen zorgpraktijk, beleid en maatschappij. Hij wil zorgen dat mensen, diensten en ideeën samenkomen om zorg te verbeteren – dichtbij, betaalbaar en voor iedereen.
* Uitgebreidere info op Linkedin: https://www.linkedin.com/in/stefan-van-eeckhout-30969083/